Kadınlar şiir yazabilir mi?
Yoksa kadın, erkeklerin yazdığı şiirlere konu olmak için mi vardır sadece?
Erkekler şiir yazabilsin diye mi kadınların kirpikleri ok, kaşları yay, dudakları gonca, endamları gül gibidir?
Yoksa kadın kendisi de şiir yazabilir mi?
Şu nedenle soruyorum.
Geçenlerde, geçen yüzyılın en iyi edebiyat eleştirmenlerinden Rauf Mutluay’ın ta 35 yıl önce derlediği makalelerini okuyordum.
Makalelerden birinde, 1974’te, şöyle anlatıyor:
“Son yüzyıl şiirimizi sayıca sınırlı bir antolojide temsil edecek bir çalışmaya girdiğim zaman Gülten Akın’ın şiir genişliğini bularak mutluluk duymuştum; 39 erkeğin yanına bir kadın kendi hakkıyla girmiş oluyordu. Halide Nusret’ten, Şükûfe Nihal’den başlayan listede Sennur Sezer, Türkân İldeniz, Mübeccel İzmirli, Cavidan Tümerkan, Muazzez Menemencioğlu, Nurten Çelebioğlu, Feriha Aktan... adları da vardı. Ama sanırım son yüzyıl şiirimizi yalnızca kırk kişilik bir listeyle sunma görevini sorumlulukla yüklenseler, kendilerini kendileri de alamazlardı.”
Mutluay aramızdan ne zaman ayrıldı, bilemiyorum.
Ama ömrü vefa edip de bu sözleri yazdıktan çeyrek yüzyıl sonra, 2000 yılında yine benzer bir antoloji çalışmasına girişmiş olsaydı, durumun değişmemiş olduğunu görürdü.
Dahası, o gün aklına gelen isimlerden Türkân İldeniz, Mübeccel İzmirli, Cavidan Tümerkan, Nurten Çelebioğlu’nun, antolojiye girmek bir yana dursun, artık isim bile olmadığını görür, belki de üzülürdü.
Mutluay’ın yazısını okumadan birkaç hafta önce, tesadüf bu ya, çok sevdiğim bir edebiyat hocasıyla tam da bu konuda sohbet ediyorduk. Ben de düşünüp taşınıp en dar antolojiye bile elini kolunu sallaya sallaya girecek olan Gülten Akın’dan başka kadın şair bulamamıştım. Geniş tutarsak, Bejan Matur’u ve belki Birhan Keskin’i dâhil ederim demiştim.
Niye böyle?
Romanda böyle değil. Dünya romanının zirve noktasını oluşturan 19. yüzyıl İngiliz romanının pek çok ismi, sanırım yarıdan fazlası, kadın. Jane Austen, George Eliot, Brontë kardeşler, Elizabeth Gaskell...
Rauf Mutluay Cumhuriyet gazetesinde yazardı, kafası çalışmasına rağmen Kemalist’ti. “Niye böyle” sorusuna kolay bir Kemalist cevabı vardı:
“Şeriat hukukunun darlığındaki Osmanlı toplum yapısında şüphesiz harem haklarından başka etkinliği olamazdı kadınların.. Dinin, hukukun, geleneğin ana niteliği gibi şiirimiz, edebiyatımız da erkekti bizim. Bu yüzden kadınlara her hakkı sağlayan Cumhuriyet sonrasında da durumun birden değişmediğini, büyük kadın yazarlara rastlayamadığımızı, okuyan kadınları görevlerin en güç ve karmaşıklarının beklediğini” yazıyor Mutluay.
İyi de, önümüzdeki yıl Cumhuriyet’in 90. yıldönümü. Kemalist gözlüklerle bakarsak, Osmanlı’nın zifirî karanlığından kurtulmamızın, Cumhuriyet’in göz kamaştırıcı aydınlığına kavuşmamızın, Mustafa Kemal’in önderliğinde zaferden zafere koşmaya başlamamızın üzerinden üç kuşak geçti. Hâlâ bekliyoruz! Niye?
Demek ki, basit ve banal açıklamalarla yetinmemek gerek.
Cinsiyetçiliğin çok daha derin ve karmaşık kökleri var.
Mutluay aynı makalesinde anlatıyor, bir gün Ahmet Muhip Dıranas heyecanla Hisar dergisinden bir şiir okumuş ona. Daha önce adını bile duymadığı, bizim de bugün duymadığımız İnci Özkan adlı bir şairden:
Bembeyaz sıcak köpüklerini bulaşığın
Uzak denizlerin mavisine taşır kadın
Yeşil gözlü balıklar yüzer zamanda
Bir rüzgârlı gemidir kadının mutfağı
Elinde dümen ocak başı sıcağı
Hep başkaları karışır kadının okyanusuna
İnsanca kıpırtıları yaşantı dalgasının
Aydınlık dünya yundukça ışır bulaşıkta
Kırmızı bardaklar pırıl pırıl yüreklerce
Yemek kokusuna yosun yeşilleri sarılır
İsteklerinden başka şeyler düşünür kadın
Düşündüklerinden başka şeyler yapar hep
Bir hayalden bir gerçeğe dolar okyanus
Mutfak mavi gölgelerle taşar
Sıcacık fasulye pilav kokar
Bir rüzgârlı gemidir kadının mutfağı
Bugün biliyoruz ki, gemisine atlayıp yelken açamamış İnci Özkan, mutfağından çıkamamış.
Kadınlar şiir yazabilir mi?
Yoksa evde şiddete, sokakta cinayete, işyerinde eşitsizliğe, muhafazakârların kafasında mutfağa mı mahkûmdurlar?
ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.