Rusya-Türkiye ilişkileri uzun süre belli bir formüle dayandı: “Ekonomi ekonomidir, siyaset siyasettir. Bu ikisi karıştırılmamalı.” Bu formül, Türkiye’nin bir Rus savaş uçağını düşürdüğü 24 Kasım 2015 tarihine kadar başarıyla uygulandı. Ancak bu olayla birlikte dostane havada süren, hatta “stratejik ortaklık” diye adlandırılan ilişkiler bir anda büyük bir hasar aldı.
Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım krizden bir yıl sonra 5-6 Aralık’ta Moskova’ya bir ziyaret gerçekleştirecek ve hem mevkidaşı Dmitry Medvedev ile hem Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşecek. Ziyaret iki ülke arasındaki normalleşme sürecinin hızlandırılmasına katkı yapabilir. Yıldırım-Medvedev görüşmesinin gündemi ekonomik iş birliğini de kapsayacak ancak Rus tarafının bu konuda hiç acele etmediği görülüyor.
Türk tarafı, hava sahası Rusya tarafından ihlal edildiğinde ülke sınırlarını koruma hakkı olduğunu söylemişti. Rusya ise farklı görüşteydi. Putin’e göre uçağın düşürülmesi Rusya’nın “teröristlerin iş birlikçileri” tarafından “sırtından bıçaklanması” idi. Dolayısıyla Moskova ekonomi ve siyaseti ayrı tutma formülünü gözden geçirmek zorunda kaldı. Uçağın düşürülmesine misilleme olarak Rusya Türkiye’ye ekonomik yaptırımlar uygulamaya başladı ve böylece ekonomiyle siyaseti ayrı tutma dönemi resmen sona ermiş oldu.
Bazı Türk ürünlerine ithalat yasağı koyan Rusya ülkesinde faaliyet gösteren Türk kuruluş ve şirketlerine de kısıtlamalar getirdi. Yasaklı ürünler arasında birçok meyve ve sebze türünün yanı sıra tavuk, karanfil ve tuz gibi kalemler vardı. Bir başka yaptırım olarak Rusların favori tatil noktası olan Türkiye’ye charter seferleri yasaklandı, Rus seyahat acentelerine de Türkiye tatilleri için satışları durdurmak “tavsiye” edildi. 2011’den beri 30 güne kadar Rusya’ya vizesiz seyahat edebilen Türk vatandaşlarına tekrar vize kısıtlamaları getirildi. Ayrıca Rus şirketlerine Türk eleman çalıştırma yasağı kondu.
IndexBox Russia isimli danışmanlık şirketinin analistlerinden Kiril Rodionov’a göre Rusya, Türkiye’ye uyguladığı yaptırımlardan dolayı ciddi bir sıkıntı yaşamıyor. Radionov, Al-Monitor’a yaptığı değerlendirmede şöyle dedi: “Türkiye’ye yönelik ambargolar Rusya için AB ülkelerine uygulanan ambargolardan daha az sorun yarattı. Türk malları, başka ülkelerden yapılan alımlarla veya Avrasya Ekonomik Birliği’ne üye ülkelerden reeksport yoluyla ikame edildi.” Bu ülkelerin başında Belarus ve Kazakistan geliyor.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 27 Haziran’da Putin’e bir özür mektubu göndererek pek çok kişiyi şaşırttı. Erdoğan ve Putin iki gün sonra telefonda görüştü ve Putin yaptırımları kısa sürede kaldırma sözü verdi. Ancak sadece charter yasağı kaldırıldı ve bu adım bile hemen değil, iki ay sonra 28 Ağustos’ta atıldı. O tarihe kadar Rusların çoğu ya tatillerini yapmış ya da tatil planları için başka yerler seçmişti.
Başka bazı ekonomik yaptırımlar da Putin’in 9 Ekim’deki İstanbul ziyaretinin ardından kalktı. Kimi meyve türleri yasak listesinden çıkarıldı ancak birçoğu listede kalmaya devam etti. Vize kısıtlamaları ve Türk eleman çalıştırma yasağı da hâlen devam ediyor. Rusya bu yasakları sürdürmekle kalmıyor, yakında kaldıracakmış gibi de görünmüyor.
Rusya Tarım Bakanı Alexander Tkaçev ve Türk mevkidaşı Faruk Çelik, 18 Kasım’da Soçi’de her iki ülkeden geniş heyetlerin katıldığı uluslararası tarım fuarında bir araya geldi ve tarımdaki yaptırımların kaldırılmasını görüştü. Ancak bu görüşmenin ardından Rusya Tarım Bakanlığı Türkiye’den domates alımına uygulanan yasağın 2-3 yıl daha süreceğini söyledi. Bakanlığa göre bu kısıtlama Rus domates üreticilerinin rekabet gücü kazanmasına hizmet edecek.
Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası Başkan Yardımcısı Georgi Petrov, konu hakkında Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Türk domatesleri yıllarca Rus pazarına hâkim oldu. Uçak krizinin ardından Rus üreticiler domates üretimine büyük yatırımlar yaptı. Dolayısıyla şimdi kayıp yaşamamaları önemli.”
Al-Monitor’un görüştüğü Türk iş adamları ise diğer yaptırımların kısa sürede kalkmasını ve şirketlerin Rusya’daki faaliyetlerine devam etmesini umuyor. İş adamlarından biri şöyle konuştu: “Burada iş yapmaya devam etmek istiyoruz. Yirmi yılı aşkındır buradayız. İnişler çıkışlar oldu ama bizler hâlâ buradayız. Rusya bizim için büyük bir pazar. Son yaptırımlar siyasi amaçlıydı.”
Petrov ise yaptırımların siyasi amaçlarla sürdürüldüğünü reddetti ve şöyle dedi: “Charter yasağı kaldırıldı ve Rus şirketler Türkiye’deki tatil köyleri için satış yapmaya başladı. Türk inşaat şirketlerine gelince buradaki durum Rusya’daki ekonomik krize bağlı. Rus inşaat şirketleri bile ekonomik sıkıntılar yaşıyor. Yeni inşaat projeleri eskisi kadar çok değil.”
Rusya Ekonomik Kalkınma Bakanlığı hükümetin yaptırımları hemen kaldırmak gibi bir düşüncede olmadığını teyit etti. Kimliğinin gizli kalması kaydıyla Al-Monitor’a konuşan bir bakanlık kaynağı “Diğer kısıtlama ve yaptırımların kaldırılması yönünde herhangi bir talimat almış değiliz.” dedi.
Aralıktaki görüşmelerin sonucu Türkiye ve Rusya’nın tekrar siyaset ve ekonomiyi ayrı tutma yaklaşımına dönüp dönemeyeceğini gösterebilir. Ancak ikili ilişkilerin bir yıldır krizin gölgesinde olduğu düşünülürse işlerin tamamen eski hâline dönmesi zor görünüyor. Bununla birlikte eski yaklaşımın bir daha asla kullanılmaması da olası değil.
Gerçek şu ki Türk şirketlerinin yedi aylık yokluğunda yerlerini yerli ve yabancı üreticiler aldı. Bu bağlamda Rusya-Türkiye ilişkilerinde yeni bir yaklaşım ortaya çıkmış gibi görünüyor: sağlam pragmatizm. İki ülke uluslararası meselelerde menfaatleri örtüştüğünde ortaklık yapacak. Ancak Batı’nın yaptırımları ve düşen petrol fiyatları nedeniyle zor günlerden geçen Rusya, ticaret ve yatırım fırsatlarına fazlasıyla muhtaç. Ekonomik ihtiyaçlar ve siyasi menfaatler arasındaki denge arayışında Rusya’nın hiç olmadığı kadar “yeni pragmatizm” temelli bir dış politikaya ihtiyacı var.
Rus gazeteci Yekaterina Chulkovskaya, Orta Doğu’yu ve Rusya’nın Müslüman bölgelerindeki siyasi ve toplumsal konuları izlemektedir. Forbes Rusya dergisinde köşe yazarı olan ve Meduza haber sitesine serbest yazar olarak katkıda bulunan Chulkovskaya, daha önce “Russia Beyond the Hеadlines” isimli haber kuruluşunun Türkçe yayınlarının editörlüğünü yapmıştır. Moskova Devlet Diplomasi Enstitüsü’nden uluslararası ilişkiler alanında yüksek lisans derecesine sahiptir.
ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.